تاریخچه سازدهنی
چیـن اولین کشوری است که می توان آن را مبـدع سازدهنی دانست در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد در چین زمان حکومت امپراطوری نین کاوا سازی با زبانه های چوبی وجود داشت که از نظر ساختمان و نوع صدا دهی بسیارشبیه به سازدهنی امروزی بود.
اما ریشـه سازدهـنی های امروز را بایـد در اروپا و خصوصـأ در آلمان جستجو کرد . در قرن ۱۷ میـلادی برای کوک کردن صـدا ارگ کلیسـا از وسیله ای استـفاده می شد با تیغه های فـلزی کــه با دمیدن درسوراخـهای آن فرکانس ثابتی تولید می شد. این وسیـله مشـابه دیاپازون وبسیار بزرگ تر از سازدهنی های امروزی بود. در حقیقت پدرآکاردئون ، ملودیکا و سازدهنی محسوب می شود .
هارمونیکا( سازدهنی)در سال ۱۸۱۸ توسط کریستین فردریک بوشمان ۱۶ ساله اختراع و درسال۱۸۲۱ به عنوان سازدر برلین به ثبت رسید.
ساز اختراعی بوشمان بوسیله دمیـدن در تیغـه های فـولادی به صدادرمی آمد وشامل یکسری زبانه از جنس فولادی بود که به طور افقی چیده شده بودنـد و فقط نتـهـا با فوت کردن به صـدا در می آمدنـد . نتـها در سـاز ابداعـی بوشـمـان به صـورت کروماتیک و پشت سر هم قرار داشتند .
او درنامه ای به برادرش ساز ابداعی خودراچنین توصیف نمود : ابزاری اختراع کرده که بسیار جالب است. حدود دوازده سانت طول دارد و بیست ویک نت را تولید می کند، تمامی حالات دینامیک واحساسی را اجرا می کند وقادربه نگهداشتن ارزش زمانی نتهابه هرمیزان دلخواه می باشد . بوشمان با سـفرهای زیـاد قابـلیت های منـحصر به فرد هـارمونیکـا به مردم اروپا نشـان داد.
در سال هزار و هشتصد و بیست وشش میلادی شخصی بنام ژوزف ریختر اختراع بوشمان را با اضافه کردن ردیف دوم زبانه بالای اولین ردیف ولی در جهت مخالف آن کامل نمود با ابداع ریختر تیغه های ردیف پائین درهنگام که فوت کردن و تیغه های بالا هنگامی که هوا به داخل مکش می شد به صدا در می آمد.
در سال ۱۸۵۷ یک ساعت ساز آلمانی به نام ماتیوس هوهـنر شروع به تولید و ساخت سازدهنی به صورت حرفه ای نمود . او در آشـپزخانه منـزل خود به کمک همـسر و یک کارگـر توانست سالی ۶۵۰ ساز دهنی تولید کند و در سال ۱۹۲۴ کارخانه هوهنر تولید سازدهنی کروماتیک را آغاز نمود. هوهنر از شهرت انواع فرمها ودسته جات موسیقی برای افزایش محبوبیت سازدهنی استفاده کرد.به عنوان مثال:مدل مرین بند (Marine Band) که معروفترین مدل ساز دهنی دیاتونیک می باشد نیز از روی نام دسته موزیک معروفی در آمریکا به سرپرستی فیلیپ سوزا گرفته شده است . سوزا خودش روی جعبه ساز دهنی هوهنر را امضا می کرد و این جملات را می نوشت ” ساز دهنی پایه و اساس زندگی موسیقیایی است .” خود او نیز یک مارش هیجان انگیز به نام جادوی ساز دهنی ساخت.هوهنر در سال ۱۹۰۲ میلادی درگذشت .
کوچکی و صدای دلنشین این ساز باعث شد که به سرعت بین مردم به محبوبیت خوبی دست یابد . بیـشترین توجه به سـازدهنی از طرف مهاجران اروپایی به آمریـکا صورت گرفـت. مردمـی که از کودکی با موسیقی مانوس بودند درسرزمـین جدید خود به دنبال سازهایی بودند که بتوانند با صدای آنها دوری از وطن و سختی هایی که با آنها دست به گریبان بودند را فراموش کنند .
سازدهنی به خاطرقابلیتهای منحصربه فرد خودعلاقه مندان زیادی بین آمریکاییهاخصوصأ کارگران سیاه که مردمانی با استعداد بودند، پیدا کرد .نگاه پاک و کودکانه و گرایش زیاد آنها به موسیقی باعث شدکه با استفاده ازسازهای مستعمل اربابان سفیدخود دست به ابداع شیوه جدیدی از موسیقی بزنند .در این بین نوازندگان سیاهپوست سازدهنی با تأثیر از محیط وصـداهای اطراف خود از قبیل صدای جنگل، قطار ، جانوران و … سبک جدید ی ابداع کردند .
همانطورکه سازدهنی دراروپا جای خود را درارکستر های بزرگ کلاسیک باز می کردوآهنگسازان بیشتـربه قابلیت ها وتأثیر صدای دلنشین این سـاز، پی می بردنـد ، در آمریکا نیز سازدهنی خصوصأ در سبکهای جز ، بلوز . کانتری ، فولک و راک مورد استفاده قرار گرفت. به طوری که در سال ۱۹۳۰ بیش از دو هزار ارکستر سازدهنی تأسیس شده بود . در نهایت در۲۶ دسامبر سال ۱۹۶۵ سازدهنی توسط شیرا ولی Schira Wally فضا نورد ، پای را از کره زمین نیز فراتر نهاد
انواع مختلف سازدهنی و کاربردشان
یک سازدهنی دیاتونیک ده سوراخ
از انواع مختلف سازدهنی بر حسب قابلیت‌های مختلف و جنس صدایشان در سبکهای خاصی از موسیقی بیشتر استفاده می‌شود که در اینجا به صورت مختصر و فهرست وار به آنها اشاره می‌کنیم:
سازدهنی ترمولو و اکتاو: سبکهای Folk و Pop
سازدهنی دیاتونیک: سبکهای Blues, Country, Rock, Irish, Folk و Pop
سازدهنی کروماتیک: سبکهای Classical, Jazz, Irish و Pop
سازدهنی بیس و کورد: سبکهای Classical و Pop البته بیشتر به صورت گروه نوازی