سه تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است. این ساز در قدیم از خانواده تار و تنبور بوده است اما امروزه شباهت زیادی به تار دارد. قدیمی ترین نمونه های موجود این ساز به ۱۲۰۰ هجری قمری بر می گردد.نشانه هایی نیز از وجود سازی هم خانواده سه تار وجود دارد که متعلق به آثار سفالی کشف شده در شوش می باشد و قدمت آن حدود دو هزار سال پیش از میلاد است. از قدیمی ترین نمونه های سه تار ، ساز ناصرالدین شاه قاجار است که اتفاقی به دست احمد عبادی رسیده است. داستان از این قرار است که ناصرالدین شاه سه تار خود را به شخصی هدیه می دهد . بعدها فرزند همان شخص برای یادگیری سه تار نزد میرزاعبدالله (پدر احمد عبادی ) می رود. سال ها بعد وقتی صدای سه تار نوازی احمد عبادی را از رادیو می شنود و متوجه می شود که وی پسر استادش است ، این ساز را به او هدیه می دهد.
از طرفی به علت سهولت ظاهری در یادگیری و نواختن سه تار، خصوصاً برای نوازندگان تار، این ساز به عنوان ساز دوم اکثر نوازندگان تار حتا سازهای دیگر پذیرفته شد و این مسأله باعث شد تا شیوه صحیح مضراب زدن و تکنیک درست نوازندگی این ساز، کمتر مورد مطالعه و دقت قرار گیرد.
می دانیم که شیوه نوازندگی هر ساز، به همراه تکامل و تکوین فیزیکی ساز در طول زمان تکامل می یابد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و در این راه، اصول به صدا در آوردن، اجرای تزئینات، اسلوب نواختن مضراب، روشهای کَنده کاری و جزئیات بسیارِ دیگر ذره ذره و قدم به قدم رو به تکامل می گذارد و در طی سالها و بل قرنها ممارست و تلاش استادان و شاگردان عاشق، دقیق و پرنبوغ، صیقل می خورد و چون الماس تراش خورده، از حشو و زوایدش کاسته و بر ارزش و قدرش افزوده می شود.
همان گونه که ردیف موسیقی ایرانی حاصل زحمت و خون دل خوردن عده کثیری از نخبگان و استادان موسیقی در طول تاریخ ایران زمین به شمار می رود، شیوه نوازندگی سازهای ملی ما نیز در چنین روندی، با حرارت بسیار و از خود گذشتگی عاشقان این هنر، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و بی شک نمی توان این تاریخچه را به یکباره نادیده انگاشت و با ساده انگاری همه را به کناری نهاد و بدون فراگیری و پیمودن راه قدما، اسلوب و اساسی نوین پایه ریخت.
در اوایل قرن بیستم و با پیدایش امکانات ضبط صدا در موسیقی ایرانی، از آنجا که این اختراع هنوز به درستی کامل نشده بود، میکروفن های ضعیف و روش صبط صدا بدون استفاده از برق، موجب گردید که صدای سه تار از مجموعه ضبط شده موسیقی ایرانی در صفحه گرامافون غایب شود. از بزرگ ترین لطماتی که در این دوران به سه تار، به عنوان سازی مستقل و باهویت وارد آمد. ضبط نشدن سه تارنوازی دو استاد برجسته ی سه تار، میرزا عبدالله فراهانی و شاگرد ممتازش غلامحسین درویش (درویش خان) بود، از آنجا که این استاد در نواختن تار نیز ممتاز بودند، به نواختن آن بسنده کرده و در نتیجه اجرایی از سه تار نوازی ایشان ضبط و ثیت نشد. بدون شک در صورت ضبط سه تار نوازی به شیوه قدیم در صفحه گرامافون، امکان مطالعه و تفحص بیشتری برای محققان و نوازندگان کنونی سه تار میسر می بود
ساخت سه تار و اجزای آن:
برای ساخت این ساز از چوب ( معمولا گردو و توت) برای بدنه ، صفحه و دسته آن استفاده می شود.جنس سیم ها از برنج یا فولاد است و از استخوان برای تزیینات دسته ، شیطانک و گاهی اوقات سیم گیر بهره می برند.سه تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. خرک روی صفحه و سیم گیر در انتهای کاسه قرار دارد به گونه ای که اگر ساز ایستاده روی زمین باشد ، سیم گیر با زمین در تماس است.در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرار گرفتن گوشی ها یا ابزارهای تنظیم کوک است.سه تار در مقایسه با تار فاقد جعبه گوشی است و گوشی ها روی سرپنجه سوار شده اند و داخل آن نیستند. سه تار دارای چهار سیم ( سیم یکم: حاد از جنس فولاد ، سیم دوم: زیر از جنس برنز ، سیم سوم : مشتاق یا زنگ از جنس فولاد و سیم چهارم : بم از جنس برنز )می باشد. کاسه سه تار از نظر ساختاری مانند عود و تنبور است ولی با این تفاوت که کوچکتر و گلابی شکل است. روی کاسه سه تار با تخته ای نازک از چوب پوشیده شده است که آن را صفحه می نامند. صفحه دارای سوراخ هایی است که برای خارج شدن صدا تعبیه شده اند.دسته سه تار حدودا ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر است و قسمتی که گوشی ها در آن تبیه می شوند ، ۱۲ سانتی متر و پهنای دسته ۳ سانتی متر است.برای زیبایی و همچنین عمر بیشتر این ساز می توان برای پوشاندن دسته از استخوان شتر استفاده کرد.
