تاریخچه مختصری از پیدایش سنتور و سنتورنوازی در ایران
تاریخ نشان میدهد که رشد پدیدههای اجتماعی و فرهنگی نیز همانند سایر پدیدههای طبیعی و هنرهای بشری طی سلسله مراتب خاص و طبق ضوابط منطقی تکامل پیدا کرده است
در دوره ساسانیان موسیقی از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است بهطوری که در آن زمان موسیقیدانان برجسته و نامآوری پا به عرصه وجود گذاشتهاند و سبب شکوفایی ابزارآلات موسیقی شدهاند. آنها در بین مردمان، حاکمان و صاحبمنصبان از جایگاه خاص و ممتازی برخوردار بودهاند و مورد ستایش و احترام همگان واقع میشدهاند. در آن دوران نوازندگان موسیقی و سازندگان ساز و آلات موسیقی دست به ابتکاراتی زدند و سازهای مختلفی را ساختند که اصطلاحاً سازهای کثیرالاوتار نامیده میشوند. مسعودی آن آلات را چنین برشمرده است: عود، تنبور، چنگ، زنگ مزمار، نای و سنتور. از سازهای مهمتر آن دوره عود هندی بوده است که بیشترین مورد استفاده را داشته است.
پس از استیلای اعراب بر ایران با توجه به دیدگاهی که فقه اسلامی در مورد موسیقی قائل بود ساز و نواختن آن در ملا عام مذموم بود و به این دلیل موسیقی و ساز و نوازندگی از صحنههای اجتماعی حذف شد. اما از آنجا که موسیقی و نوازندگی ریشه در نهاد و ذات آدمی دارد هرگز از میان مردم محو نشد و در خفا به تکامل خود ادامه داد و بهتدریج با روی کار آمدن خاندان عباسی مجدداً با چهرهای کاملتر رخ نمود. از نوابغ موسیقی در این دوره میتوان به بوعلیسینا (متوفی در ۴۲۸ ه .ق)، صفیالدین ارموی (متوفی در ۶۵۶ ه . ق)، قطبالدین شیرازی (متوفی در ۷۱۰ ه . ق) و عبدالقادر مراغی (متوفی در ۸۳۸ ه . ق) اشاره کرد. در این دوره هنر آوازخوانی بهخاطر استفاده از آن در تعزیهخوانی و سایر مراسم مذهبی به جایگاه رفیع و ارزش خاصی دست یافت.
شواهد تاریخی نشان میدهد که در میان سازهای ایرانی سنتور از قدمت دیرینهای برخوردار است. از زمانهای بسیار قدیم سنتور جعبهای ذوذنقهای شکل بوده که برروی آن تارهایی از زه میکشیدند. جنس زه از روده گوسفند بود که به دور خود تابیده میشد و به همان حالت خشک میگردید و شبیه ریسمانی به ضخامت ۳ تا ۵ میلیمتر بود. اما بهتدریج این ساز تکمیل شد و به شکل امروزین خود درآمد که در آن از سیمهای فلزی که بر روی خرکهای چوبی متعددی واقع در چپ و راست ذوذنقه کشیدهمیشوند.
برخی نوشتهها ابداع سنتور را به فارابی نسبت دادهاند اما شواهد تاریخی و حفاریهای باستانی نشان میدهند که در زمان تمدن بابل و آشور از سنتور استفاده میکردهاند و در آن زمان توسط تسمهای مهار میشده و بهصورت ایستاده آن را مینواختند. همچنین، مسعودی در کتاب خود چنین نوشتهاست که سنتور یکی از سازهای پرطرفدار در زمان ساسانی بودهاست.
مراحل ساخت ساز
مراحل ساخت ساز بر ۳ اساس پایهگذاری میشود
۱- انتخاب چوب مناسب
۲- پل گذاری دقیق
۳- تراش صفحههای زیر و رو
ابتدا آماده کردن کلاف یا اسکلت ساز کلاف را میتوانیم از چوب گردوی سخت و تیره انتخاب نماییم تا از استحکام آن اطمینان به عمل آید.
مرحله بعدی انتخاب صفحه زیر میباشد.
پس از انتخاب چوب مناسب کلاف را بر روی صفحه میچسبانیم. سپس به سوراخ کردن جای گوشیها و سیمگیرها میپردازیم.
سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم
به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شدهاند.سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرکها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بمتر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم همکوک حاصل میشود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کردهاست. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفادههای همنوازی میشود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده میشود.
